Μία απο τις πληρέστερες πραγματείες περί του Γνωστικισμού, των Γνωστικών, της Γνωστικής Κοσμολογίας...

Οι Γνωστικοί του Jacques Lacarriere
Εκδοτικός Οίκος "ΧΑΤΖΗΝΙΚΟΛΗ"
Μετάφραση: Μιχάλης Κουτούζης
4η έκδοση

Προλογίζει ο Lawrence Durrell

...Ο ουρανός λοιπόν είναι από πάνω μας, μερμηγγιά από άστρα, αστερισμούς, φωτεινά αρχιπέλαγα πάνω στο μαύρο φόντο του κενού. Γιατί αλήθεια, αυτά τα μουντά περγιάλια, το σκοτεινό αυτό ύφασμα, η διάτρητη τούτη σκιά που πάνω της φαίνονται νάναι καρφωμένα τ' αστέρια, όμοια με πόρους πυρακτωμένους, είναι φτιαγμένα από ύλη ή από κενό; Ο "αληθινός" ουρανός, περιορίζεται μονάχα στο φως του, σ' αυτά τα μάτια που ανοιγοκλείνουν απάνω από τον ωκεανό της νύχτας, ή είναι, σύγχρονα, κάτι που λάμπει κι' όμως δεν λάμπει, μια φωτιά που άλλοτε ανάβει κι' άλλοτε σβύνει; Από την απλή κιόλας αυτή ματιά στον ουράνιο θόλο, οι Γνωστικοί βρίσκονται αντιμέτωποι με την έσχατη φύση του πραγματικού: ποιά ήταν αυτή η ύλη η άλλοτε πλήρης και άλλοτε κενή, η άλλοτε πυκνή και άλλοτε αραιή, η άλλοτε φωτεινή και άλλοτε σκοτεινή, από την οποία έχει φτιαχτεί ο ουρανός μας; Οι θάλασσές του και τα μαύρα του βάραθρα είναι ένα μηδέν, μια φωτεινή απουσία, ή είναι μια συμπαγής ύλη που παρεμβάλλεται απομονώνοντας τη γη μας από τις μακρινές φωτιές;

...Αφού ο άνθρωπος βλέπει τον εαυτό του σαν ένα μέρος του κόσμου, αφού τόσο το σώμα του πρώτου όσο και το διάστημα του δεύτερου προέρχονται από μια ενιαία ύλη, θα έπρεπε να υπακούουν και τα δυό στους ίδιους νόμους. Ο άνθρωπος είναι ένας καθρέφτης που μέσα του μπορούμε ν' ανακαλύψουμε συμπυκνωμένη και σε σμίκρυνση την εικόνα τ' ουρανού. Είναι ένα ζωντανό σύμπαν που φέρνει μέσα στο σώμα του και στην ψυχή του φωτιές και σκοτεινά αποτόπια, ζώνες σκιάς και ζώνες φωτός. Αυτό το φως και αυτή η σκιά είναι μορφές διάσπασης μιας ενιαίας ύλης ή είναι δυό από τη φύση τους αντίθετες ύλες; Ολόκληρη η ύπαρξή μας, όλες οι επιλογές μας σαν σκεπτόμενα ανθρωποειδή, συνδέονται ζωτικά μ' αυτή την απλή ερώτηση. Ακόμα και στις λαμπρότητες και στους τρόμους του ουρανού, οι Γνωστικοί γύρευαν μιαν απάντηση για το δυϊσμό τους: ποτέ ερώτηση δεν στάθηκε πιο μάταιη και ποτέ δεν στραφήκανε βλέμματα με πιο πολύ επιμονή προς τα άστρα.

...Για ποιό λόγο σχεδίασε το όν-Θεός ή δημιουργός αυτά τα αινιγματικά κεντήματα που θυμίζουν οικείες μορφές του δικού μας κόσμου; Γιατί αναμφίβολα, είναι σημάδια κάποιου πράγματος, σχήματα κάποιου σχεδίου, μηνύματα ή σύμβολα σπαρμένα πάνω στον ουράνιο θόλο. Έτσι μια αίρεση γνωστικών, οι Περατικοί (σκοτεινή λέξη, που σημαίνει τους Διαβαίνοντες), ανακάλυψε στον αστερισμό του Φειδιού, ή του Δράκοντα, την έννοια της γένεσης του κόσμου. Παράξενος αστερισμός, από τους μεγαλύτερους στον βοριά του ουρανού, που όμως προσέχει κανείς πολύ λίγο. Με την ουρά χαμένη κάπου προς τους Δίδυμους, με το τριγωνικό του κεφάλι στραμμένο προς τον ουράνιο πόλο, ξετυλίγεται ανάμεσα στη Μεγάλη και στη Μικρή Άρκτο. Δε χαράζει την πορεία του με την γεωμετρική ακρίβεια της Άρκτου ή την κομψότητα του Κύκνου ή ακόμα με την αυστηρότητα του Σκορπιού. Έτσι όμως όπως κουλουριάζεται γύρω από το βόρειο πόλο, μοιάζει να θηλάζει τον ομφαλό του ουρανού και αμέσως καταλαβαίνουμε πως έχει φορτωθεί μ' έναν υπέρτατο συμβολισμό.
Οι Περατικοί, που δίκαια έβλεπαν στο φείδι το πρώτο γνωστικό του κόσμου, αυτόν που κρατούσε την αρχέγονη γνώση και που είχε προσπαθήσει να την περάσει στον πρώτο άνθρωπο, στην Εδέμ, βρήκαν σ' αυτό τον αστερισμό την εικόνα του αρχέτυπου του Φειδιού και την ανάμειξή του στο ανθρώπινο πεπρωμένο. Άν είχε κανείς μάτια που ξέραν να δουν, θα έβλεπαν την ωραία εικόνα του Φειδιού να τυλίγεται γύρω από τη μεγάλη αρχή του ουρανού. Και τότε θα καταλάβαινε πως κανένα πλάσμα στον ουρανό, στη γη ή στον Άδη, δεν πλάστηκε χωρίς την ιδέα του Φειδιού.

...Παραξενευόμαστε όταν διαπιστώνουμε ότι οι Γνωστικοί είχαν δει, μ' έναν ατελή και φανερά συνοπτικό τρόπο, πως το πεπρωμένο του υλικού κόσμου τείνει προς την αδράνεια. Έργο λοιπόν του γνωστικού θα γίνει το ανέβασμα, μεταφορικά αλλά και στην κυριολεξία, της μοιραίας κατηφόρας, η απόπειρά του να δισχίσει το διαχωριστικό τείχος και να ξανακερδίσει, αφού χάσει σιγά σιγά το βάρος που αλλοτριώνει το σώμα και την ψυχή του, τον ανώτερο κόσμο απ' όπου δεν θάπρεπε νάχαμε ποτέ ξεπέσει. Κατάργηση λοιπόν ή ελλάτωση του συνόλου της ύλης αυτού του κόσμου, να ποιά ήταν η παράξενη αποστολή που είχαν αναλάβει οι γνωστικοί.
Όσο γιά τις αιτίες αυτού του πρώτου σχίσματος, του ριζικού αυτού διαχωρισμού των κόσμων που μας καταδικάζει να ζούμε μέσα σ' αυτόν τον πιο σκοτεινό κύκλο, αυτής της πτώσης τέλος που έκανε τον άνθρωπο αιχμάλωτο μιας ύλης με αλλοτριωτικές ιδιότητες, για την ώρα δεν θα πω παρά πολύ λίγα πράγματα. Θα πω μονάχα πως σε μια κάποια στιγμή, στο χάραμα του χρόνου, στην αυγή της σποράς, στην παρθενία των δυνατοτήτων, ένας από τους κατοίκους του Υπέρκοσμου, θεός, άγγελος ή αιώνας (όρος που έρχεται και ξανάρχεται στην γνωστική κοσμολογία και που σημαίνει κάτι α ι ώ ν ι ο, μια ζωντανή και προσωποποιημένη οντότητα), κάποιο απ' αυτά τα όντα, παραβίασε από λάθος, υπεροψία, ή ανευθυνότητα την ισοπποπία των δυνατοτήτων, παρεμβλήθηκε στη ροή τους και προκάλεσε τις διαταραχές, τις δονήσεις και τα κουρελιάσματα της διασπασμένης πια διάπυρης ύλης που οδήγησαν στην βαθμιαία πτώση προς τους κατώτερους κύκλους. Ο κόσμος που ζούμε δεν είναι μόνο ένας ένας κόσμος θολός, βαρυμένος και ταμένος στο θάνατο, είναι, παραπάνω, ένας κόσμος που οφείλεται σε μια τεράστια μηχανορραφία, ένας κόσμος απρόβλεπτος, ένας κόσμος αθέλητος, απ' άκρη σ' άκρη "πλαστογραφημένος", που το κάθε πράγμα του και το κάθε πλάσμα του είναι αποτέλεσμα μιας κοσμικής παρεξήγησης. Μέσα σ' αυτόν τον στρόβιλλο των λαθών, μέσα σ' αυτή την παγκόσμια πτώση και το παγκόσμιο ναυάγιο που είναι η ιστορία της ύλης και του ανθρώπου, βρισκόμαστε πάνω στη γη κάτι σα ναυαγοί ταμένοι στην παντοτινή μοναξιά, πλανητικοί κρατούμενοι, θύματα μιας αδικίας σε συμπαντική κλίμακα. Αστέρια, αιθέρες, αιώνες, πλανήτες, γη, ζωή, σάρκα, άψυχη ύλη, ψυχή, όλα είναι μπλεγμένα και διασυρμένα σ΄αυτό το παγκόσμιο σκάνδαλο.
Ευτυχώς τα χάσματα και οι ρωγμές που λάμπουνε στα ουράνια τείχη της φυλακής μας, μας δείχνουν πως υπάρχει ένας δρόμος πρόσφορος για δραπέτευση. Ο γνωστικός ξέρει οτι δεν έχει χαθεί ανεπανόρθωτα κάθε επαφή με τους ανώτερους κύκλους μέσα στην αστρική νύχτα. Και οτι θα μπορούσε να ίσως να νικήσει, να διαλύσει την παλιά κατάρα που νόθεψε το παιχνίδι του κόσμου και μας πέταξε ύστερα, μακριά από τα σπιθοβολητά κι' από τις φωτοχυσίες του Υπέρκοσμου, στον ερεβώδη κόσμο που μέσα του ζούμε, στον "κύκλο της σκοτεινής φωτιάς".

...Στην πραγματικότητα όμως, ούτε ο ουρανός, ούτε η γη, ούτε οι μυρουδιές, ούτε, πέρα απ' όλα τα αρχέγονα δεδομένα, η ιστορική σύγχυση και η αταξία των συστημάτων στα χρόνια των γνωστικών, μπορούν να εξηγήσουν απόλυτα εκείνο το ερευνητικό βλέμμα που ρίξαν στον κόσμο μας. Διαισθανόμαστε πως το όραμά τους γύρω από τον άνθρωπο κι' από τη γη τούς το υπαγόρεψε μια γενικώτερη αίσθηση που είχαν της ύλης, δημιουργημένη από αποστροφή συνάμα και γοητεία. Όχι πως ήταν ανίκανοι να νοιώσουνε την ομορφιά του κόσμου ή του ουρανού. Κάποιος νεαρός Αλεξανδρινός γνωστικός, που πέθανε δέκα εφτά χρονών, ο Επιφανής, έχει γράψει για τη γη, τον ουρανό, τη δικαιοσύνη και την αγάπη, ένα από τα συναρπαστικώτερα κείμενα που θα μπορούσε να φανταστεί κανείς. Αυτό που τους τυραννούσε στη θέα αυτής της ύλης, στη θαμπάδα της, στην πυκνότητά της, στη δασύτητά της, στο βάρος της ( κι' αυτό το βάρος, αυτή την πυκνότητα, τα μάντευαν στον ίδιο τον αέρα, στις πιο ρευστές φαινομενικά καταστάσεις, στο λαφρύ τρεμούλιασμα του νερού, στον άνεμο της ερήμου, στο σπίθισμα των αστεριών), αυτό λοιπόν που τους τυραννούσε, ήταν το αβάσταχτο συναίσθημα πως η στατική αυτή ύλη ήταν τελικά συνέπεια ενός λάθους, μιας απόκλισης των κοσμικών δομών, πως δεν ήταν παρά μια μίμηση ή μια καρικατούρα της πρωτότυπης ύλης του Υπέρκοσμου.

...όλα τα κατεστημένα, όλοι οι νόμοι, οι θρησκίες, οι εκκλησίες, οι εξουσίες, δεν είναι άλλο από εμπαιγμοί, παγίδες και διαιώνιση μιας μυριόχρονης απάτης.

Ας συνοψίσουμε: μας εκμεταλλεύονται σε μια κοσμική κλίμακα. Είμαστε προλετάριοι ενός δήμιου-δημιουργού, εξόριστοι σκλάβοι σ' έναν κόσμο υποταγμένο μέχρι τα σπλάχνα του στη βία, κατακάθια ενός χαμένου ουρανού, ξένοι πάνω στην ίδια μας τη γη.

...Θεμελιακή διαφορά που ξεχώριζε τους γνωστικούς από τους σύγχρονούς τους ήταν το γεγονός ότι "γενέθλια γη" των πρώτων δεν ήταν η γη, αλλά ο χαμένος ουρανός που διατηρούσαν την ανάμνησή του. Ήταν οι αυτόχθονες ενός άλλου κόσμου. Απ' αυτό ξεκινούσε εκείνο το συναίσθημα οτι έπεσαν, κάτοικοι ενός μακρινού πλανήτη, στη γη μας, οτι έκαναν λάθος στο γαλαξία, καθώς και η επιθυμία τους να ξαναδούνε την αληθινή κοσμική πατρίδα τους, τον φωτεινό Υπέρκοσμο που έλαμπε πάνω από το βαρύ παραπέτασμα της νύχτας. Το ξερρίζωμά τους δεν ήταν γεωγραφικό αλλά πλανητικό.

..."Είμαι σ τ ο ν κόσμο αλλά δεν είμαι α π' α υ τ ό τ ο ν κόσμο" είναι η απλούστερη έκφραση των γνωστικών και συνοψίζει τέλεια την αίσθηση της απομόνωσης μέσα στις αβύσσους του κόσμου, πάνω σ' ένα πλανήτη και μέσα σε μια σάρκα που είχαν φτιαχτεί από κάτι περισσότερο από ύποπτους συνδυασμούς από μοριακά στοιβάγματα σε μπερδεμένα και πολύπλοκα αμαλγάματα, που αποτελούσαν κατά κάποιο τρόπο το υλικό υπόβαθρο της πνευματικής μας κάθειξης.

...Σ' αυτό το στάδιο της γνωστικής ανθρωπολογίας, το ήθικό δίδαγμα βγαίνει θάλεγε κανείς μοναχό του. Αυτό που μας βαραίνει, που μας αποκάνει και μας αποκοιμίζει, είναι αυτό το λασπερό κατακάθι, αυτή η βορβορώδης ύλη από την οποία μας τράβηξαν, και ιδιαίτερα αυτή η διαστροφή της δομής μας που μας κάνει ανίκανους ν' αναλάβουμε την αποστολή για την οποία προοριζόμαστε κι' από την οποία μας ξεστράτισαν ελεεινά μαθητευόμενοι-μάγοι. Μόνη η σπίθα της ζωής που κατοικεί μέσα σ' αυτό το σώμα που φθείρεται θα μπορούσε, αν τη συντηρούσαμε, την ανασκαλεύαμε και την κρατούσαμε αναμμένη με μια κατάλληλη άσκηση να μας ανακουφίσει απ' το βαρύ καβούκι του κορμιού μας.

...Πέντε δάχτυλα. Τέσσερα μέλη. Δύο μάτια. Ένας νους. Ένα όνομα επίσης: h o m o b i p e d u s, s a p i e n s, l o q u e n s. Εύκολο να περιγράψει κανένας τον άνθρωπο από τη διανοητική απόσταση ενός Σείριου. Αυτήν ακριβώς την αίσθηση είχανε οι γνωστικοί: Οτι είχαν έρθει από το Σείριο, ή από έναν κόσμο ακόμα πιο μακρυνό, πιο δύσκολο, πιο ξένο, από ένα κόσμο υπερ-Σείριο. Έτσι θα μπορούσε ίσως να εξηγηθεί το παράξενο και προπαντός περιφρονητικό, βλέμμα που έρριξαν από την αρχή πάνω στο ανθρωπόμορφο παρουσιαστικό μας, στην ανθρωποειδή μας διάπλαση, στη μοίρα μας του έμβρυου του πεταγμένου "άνευ όρων" στις ερήμους του κόσμου, που δεν έχει πάψει να επαναλαμβάνει από τότε την ίδια κραυγή οδύνης που σημάδεψε τον ερχομό του στη γη.